Домбыра: жан, рух, ұлы дала тарихы
“Қасиетті домбыра әрқашан ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырды. Қазақтар бұл музыкалық аспапты ғасырлар шежіресін түсірген тұмар деп санайды. Қазіргі тілмен айтқанда, бұл біздің ұлттық бренд”
Қ.- Ж. Тоқаев
Ұлттық домбыра күні 2018 жылдың 13 маусымында құрылды, Қазақстандағы ең көне музыкалық аспап мерекесі шілденің бірінші жексенбісінде атап өтіледі. Бұл күн қазақстандық қоғамды мәдени мұраның құндылықтары мен жасампаз идеялары төңірегінде шоғырландыру мақсатында құрылған.
ЮНЕСКО шешімі бойынша домбыра мен күйлер адамзаттың материалдық емес мұрасы тізіміне енгізілген. Қасиетті домбыраны құрметтеу ешқашан жойылған емес.
Домбыра тек музыкалық аспап емес. Бұл бүкіл әлем, қазақ үшін Ғалам, оның бүкіл өмірі. Ақындар мен жазушылар әрқашан домбыраға деген таңданысын және ерекше құрметін білдірді. Домбыраға деген сүйіспеншілікке толы жолдарды Абай, Ілияс Жансүгіров, Сәкен Сейфуллин, қаламның басқа да көптеген шеберлері қалдырды.
“Мен домбыраны ұзын мойынмен Ұстадым – міне
Екі ішекті шырқады, домбыра ән айтады.
Көңіл көтеріңіз, ойнаңыз, достар жас, –
Көрінбейтін, бірақ біздің күндеріміз жылдам ұшу!»Иырай Сандыбаев. “Балкурай” Әні.
Аманов, Б. Ж.
Казахская традиционная музыка и XX век : сборник / Б. Ж. Аманов, А. И. Мухамбетова ; СОРОС — Қазақстан қоры = Фонд СОРОС — Казахстан. — Алматы : Дайк-Пресс, 2002. — 542 с. — ISBN 5-7667-0045-8.
Ғылыми, ғылыми-көпшілік және публицистикалық сипаттағы мәдениеттану және музыкатану мақалаларының жинағы. Мақалалар дәстүрлі ауызша кәсіби музыкаға деген көзқарасты одан әрі дамыту үшін сарқылмас шығармашылық әлеуеті бар қазақтардың рухани мәдениетінің жоғары көрінісі ретінде көрсетеді. Музыканы зерттеу тарих, Этнография, дінтану, эстетика, мәдениеттану, педагогика, демография және т. б. деректерді тарта отырып жүзеге асырылды.Кітап музыкатанушыларға, Орындаушы музыканттарға, мәдениеттанушыларға, оқытушыларға, студенттерге және көптеген оқырмандарға арналған.
Культура Казахстана : энциклопедический справочник / М-во связи и информации РК, Комитет информации и архивов. — Алматы : Аруна, 2010. — 655 с. : ил. — (Мәдени мұра) (Культурное наследие). — ISBN 9965-26-327-2. — Текст : непосредственный.
“Қазақстан мәдениеті” энциклопедиялық анықтамалығында еліміздің мәдени өміріндегі оқиғалар мен құбылыстар әліпбилік ретпен бейнеленген, бейнелеу және қолданбалы өнер туралы мәліметтер, театр мен кино туралы анықтамалық материалдар, ежелгі дәуірден бастау алатын сәулет өнері, археологиялық ескерткіштер туралы мәліметтер берілген, сондай-ақ өнертану терминдері мен жеке тұлғалардың өмірбаяндық деректері кеңінен ұсынылған. қазақ мәдениетінің дамуына үлкен үлес қосты: сәулетшілер, суретшілер, мүсіншілер, актерлер, кинотанушылар, композиторлар, әншілер, күй Жазушылар, өнертанушылар. Мақалалар түрлі-түсті иллюстрациялармен толықтырылған.
Ахмет Жұбанов / құрастырған Н.С Кетегенова, А.Қ Омарова. — Алматы: «Өнер» баспасы, 2006. – 200 бет. – (Әйгілі адамдар).
Творческая жизнь Ахмета Жұбанова тесно связанной с зарождением, становлением и развитием новых форм музыкальной культуры в Казахстане.
При музыкально-драматическом техникуме Жубанов создал студенческий ансамбль домбристов, который на Первом казахстанском слете народных талантов в 1934году продемонстрировал своё искусство. Президиум КазЦИК принял постановление о создании на основе ансамбля домбристов оркестра казахских национальных инструментов. Так родился известный всему миру Казахский Государственный оркестр народных инструментов имени Курмангазы, дирижёром и художественным руководителем которого был назначен Ахмет Жубанов.
Ахмет Жұбановтың шығармашылық өмірі Қазақстанда музыкалық мәдениеттің жаңа формаларының пайда болуымен, қалыптасуымен және дамуымен тығыз байланысты.
Музыкалық-драма техникумы жанынан Жұбанов домбырашылардың студенттік ансамблін құрды, ол 1934 жылы алғашқы қазақстандық халық таланттары слетінде өз өнерін көрсетті. ҚазЦИК төралқасы домбырашылар ансамблі негізінде Қазақ ұлттық аспаптар оркестрін құру туралы қаулы қабылдады. Осылайша әлемге әйгілі Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік халық аспаптар оркестрі дүниеге келді, оның дирижері және көркемдік жетекшісі болып Ахмет Жұбанов тағайындалды.
Латиф Хамиди / құрастырған А.Қ. Омарова. – Алматы: «Өнер» баспасы, 2006. – 200 бет. – (Әйгілі адамдар).
Латифе Хамиди-композитор, хормейстер, дирижер, ағартушы, музыкалық этнограф, публицист және қоғам қайраткері. Алғашқылардың бірі болып Абай әндерінің, 200-ден астам халық әндері мен аспаптық пьесалардың үздік үлгілерін жазып, 100-ден астам қазақ, татар, башқұрт, өзбек, түрікмен әндерін өңдеді.
Латифа Хамиди Қазақ халық аспаптар оркестрімен домра-примаға арналған концерттің авторы.
Мұхтар Әуезовтің ұсынысы бойынша оны қазақ халық аспаптар оркестрінің жетекшісі етті. Латиф Абдулхайұлы қазақ музыканттарын ноталық сауаттылыққа үйретіп, республикада тұңғыш рет “домбырадағы ойын мектебі” оқулығын жазып, халық аспабын виртуоздық дәрежеге көтерді.
Затаевич А. 500 казахских песен и кюев. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 378 с.
“500 қазақ әндері мен күйлері” кітабын қайта басып шығару – халық музыкасының көрнекті жинаушысына және оның барлық бірлескен авторларына – Ұлы дала музыканттарына және әндер мен күйлердің қарапайым орындаушыларына құрмет. Кітап қазақ халқының музыкалық өнерінің бүкіл тарихи кезеңін айғақтайды.
А. в. Затаевичтің еңбектері бүгінде бізді қазақ музыкасын түсінуге жетелейді; бұрынғыдай, автордың ноталық жазбалары, бақылаулары мен ойлары бізге халықтың бастапқы игілігін қайтарады.
Қазақ әндері және халық композиторларының әндері / ред. А.Т. Смайлова. – Алматы: ИД «Кочевники», 2002. – 336 бет. – (Асыл мұра).
Кітапта қазіргі қазақ халық ән шығармашылығының жарқын үлгілері жарық көреді.Қазақ музыкасы поэзиямен, сөзбен тығыз байланысты. Қуанышты немесе қайғылы, үлкен немесе кіші, олар адамның жан дүниесінде өшпес із қалдырды, жадында сақталды. Күйлер мен әндер өмірдің барлық алуан түрлілігін көрсетеді. Жыршылар мен ақындар тарихи оқиғаларға жиі жүгініп, өз заманының шежірешісі болды. Аңыздар, өлеңдер, музыка ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырды.
Бейсенбеқұлы, О. Сазды аспаптар сыры: (ұлттық музыкалық аспаптар жайында) = О казахских народных инструментах / О. Бейсенбеқұлы. — АЛМАТЫ : Ана тілі, 1994. — 128 с. — ISBN 5-630-00041-1.
Кітапта қазақтың ұлттық музыка аспаптарының шығу тарихы, жасалу тәсілдері жайлы айтылады. Онда әр түрлі музыкалық аспаптардың жекелеген бөлшектеріне қажетті материалдар, оларды сақтау жолдары баяндалады.
Казахские музыкальные инструменты : альбом / Мин-во образования, культуры и здравоохранения РК ; Сост. А. Мухамбетова. — Алматы : DIDAR, 1998. — 80 с. : цв.ил. — (Памятники культуры Казахстана). — ISBN 9965-04-004-4.
Көшпенділердің жаны сөз бен музыкада көрініс тапты, ал қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары дала дауыстарымен естіледі: тек домбыра ғана ат тұяқтарының бөлшектелген тұяғын жеткізе алады, тек қобыз ғана адасқан түйенің дауысымен жылай алады, тек саз сырнай ғана құмды барқыттарда желдің дауысын береді.
Ұсынылып отырған фотоальбом – қазіргі заманғы концерт залдарында халық ұмытпайтын және өзінің ерекше дыбысымен құлағын сипайтын қазақ музыкалық аспаптарының тамаша тұсаукесері.
Ахметова, М. М. Традиции казахской песенной культуры : музыкальное произведение, вокальное / М.М. Ахметова. — Алма-Ата : Наука, 1984. — 118 с. : ил.
Жұмыста қазақ халқының ән мәдениетінің дәстүрлері мен эстетикалық ерекшеліктері зерттеледі. Қазақстан композиторларының халық әндері мен шығармаларын талдау негізінде ән-хор шығармашылығының пайда болу бастаулары мен даму ерекшеліктері, оған кеңестік көпұлтты музыканың қазіргі заманғы әсері ашылады.
Бұл жұмыс музыкатанушыларға, композиторларға, музыкалық оқу орындарының, мәдениет және өнер институттары мен мектептерінің оқытушылары мен студенттеріне, сондай — ақ ұлттық ән-хор өнеріне қызығушылық танытқандарға арналған.
Москау, З. Душа казаха / З. Москау. — (Рухани жаңғыру). — Текст : электронный // Казахстанская правда. — 2021. — 02 июля. — С. 8.
http://lib2.kstu.kz/fulltext/temat/2021/Kazahstanskayapravda_02.07.21_8.pdf
Шулембаева, Р. Звонкая история кочевников / Р. Шулембаева. — (Рухани жаңғыру). — Текст : электронный // Казахстанская правда. — 2020. — 3 июля. — С. 7
http://lib2.kstu.kz/Fulltext/temat/2020/Kazahstanskaya%20pravda_03.07.20_Dombra.pdf